Έμμα Σόουμς: “Είχα μόνο μια πρόχειρη ιδέα του τι πέρασε η μητέρα μου στον πόλεμο”

Η εγγονή του Ουίνστον Τσώρτσιλ μιλά για την μητέρα της 

Ενώ πλησιάζει η επέτειος της 28^ης Οκτωβρίου τι πιο επίκαιρο από «Το γράμμα μιας κόρης», όπως δημοσιεύθηκε στο βρετανικό περιοδικό Saga πριν μερικά χρόνια. Αλλά όχι μιας οποιαδήποτε κόρης. Πρόκειται για την κόρη της Μαίρη Σόουμς που ήταν το μικρότερο και πιο αγαπημένο παιδί του Ουίνστον Τσώρτσιλ. Η δημοσιογράφος Έμμα Σόουμς, εγγονή του Τσώρτσιλ, μιλά για την μητέρα της και την ιστορία της στα χρόνια του πολέμου με βάση τα ημερολόγια και τα απομνημονεύματά της που εκδόθηκαν σε βιβλίο. Η «ματιά» και τα λόγια της έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πόσο μάλλον δε, που το Ίδρυμα των Τσώρτσιλ αφήνει έως τις 31 Δεκεμβρίου του 2020 ελεύθερη την πρόσβαση των σχολείων στο ψηφιοποιημένο αρχείο του Ουίνστον Τσώρτσιλ, αυτής της κορυφαίας προσωπικότητας που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην έκβαση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την διαμόρφωση των μετέπειτα ισορροπιών στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Πρόκειται για 800.000 ψηφιοποιημένες σελίδες αυθεντικών εγγράφων του Τσώρτσιλ που περιλαμβάνουν ομιλίες, προσωπική αλληλογραφία, τηλεγραφήματα, κυβερνητικές σημειώσεις και άλλα ιστορικά ντοκουμέντα μεταξύ του 1874 και του 1965.

Η Έμμα Σόουμς έγραψε και δημοσίευσε το παρακάτω γράμμα περίπου δυο χρόνια πριν τον θάνατο της μητέρας της σε ηλικία 91 ετών. Η λαίδη Μαίρη Σόουμς είχε εργαστεί για τον Ερυθρό Σταυρό στην διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και είχε υπηρετήσει στο γυναικείο τμήμα του βρετανικού στρατού. Συνόδευε τον πατέρα της σε πολλά ταξίδια στο εξωτερικό και ήταν παρούσα στην ιστορική συνάντηση του Πότσνταμ το 1945 όταν ο Τσόρτσιλ συναντήθηκε με τον Τρούμαν και τον Στάλιν. Ήταν συγγραφέας –είχε συγγράψει μεταξύ άλλων την βιογραφία της μητέρας της, της Κλημεντίνης Τσώρτσιλ- και απέκτησε πέντε παιδιά από τον γάμο της με τον βαρώνο Σόουμς το 1947.

 

Η Έμμα Σόουμς γράφει:

«Το να διαβάζω επιτέλους τα απομνημονεύματα της μητέρας μου ήταν όχι μόνον χαρά αλλά και μια αποκάλυψη για μένα. Η συγγραφή τους την είχε απασχολήσει τόσο πολύ τα τελευταία χρόνια. Όπως οι περισσότεροι που έζησαν και πολέμησαν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η μητέρα μου αλλά και ο πατέρας μου δεν ήταν βαρετοί με τις ιστορίες του πολέμου. Και πρέπει να πω ότι είχα μόνον μια πρόχειρη ιδέα του τι πέρασε η μητέρα μου, η Μαίρη Τσώρτσιλ, στην διάρκεια εκείνων των χρόνων. Κοίταζα τις φωτογραφίες της, νέα και λαμπερή με την στολή της, και γελούσα με τα αδέρφια μου όταν μας έλεγε ότι συνήθιζε να κλείνει τα αυτιά της όταν έδινε την εντολή «Φωτιά!». Αν και πέρασα τα πρώτα οκτώ χρόνια της ζωής μου στην Φάρμα του Τσάρτγουελ, ακριβώς δίπλα από το διάσημο σπίτι του παππού και της γιαγιάς μου, γνώριζα πολύ λίγα για την παιδική ηλικία της μαμάς μου εκεί.

 

Είναι αλήθεια ότι οι Τσώρτσιλ δεν πετούν ποτέ κανένα χαρτί. Έτσι, χάρη στα ημερολόγια που άρχισε να γράφει η μαμά μου όταν ήταν 12 χρονών και στα γράμματα που αντάλλαζε με τους γονείς και τους συγγενείς της, ήταν δυνατό να γράψει αναλυτικά για το πώς μεγάλωσε εκεί στην δεκαετία του 1930 και για τα χρόνια που υπηρέτησε στον βρετανικό στρατό.

Η λέξη μητριαρχία θα μπορούσε να επινοηθεί για να περιγράψει την μητέρα μου. Σήμερα, στα 89, είναι το τελευταίο παιδί του Τσώρτσιλ που ζει, είναι μητέρα πέντε παιδιών, έχει 12 εγγόνια και πρόσφατα απέκτησε και τρία δισέγγονα. Ζει περιτριγυρισμένη από τα αντικείμενα μιας πορείας με μεγάλη ιστορία. Η πολυθρόνα της είναι κάτω από την αγαπημένη φωτογραφία του πατέρα της και ακόμα καπνίζει τσιγάρο μετά το γεύμα της. Μια συνήθεια που κράτησε από εκείνον την δεκαετία του 1950.

Συνειδητοποιώ τώρα ότι η ζωή της μητέρας μου επηρεάστηκε σε σημαντικό βαθμό από τον τραγικό θάνατο της μεγαλύτερης αδερφής της από αμυγδαλίτιδα, της Μάριγκολντ. Η Μάριγκολντ, αν ζούσε, θα ήταν τεσσάρων ετών όταν γεννήθηκε η Μαίρη τον Σεπτέμβριο του 1922. «Τα μεγαλύτερα αδέλφια μου ήταν σαν μια συμμορία και εγώ ήμουν πολύ μικρή. Ήταν σαν να ήμουν μοναχοπαίδι» μου έλεγε. Με την Σάρα, την πιο κοντινή σε ηλικία αδερφή της, είχαν 8 χρόνια διαφορά, με τον Ράντολφ 11 χρόνια και με την Νταϊάνα 13 χρόνια.

Αυτή η καταστροφή κλόνισε την γιαγιά Κλημεντίνη. Όταν η Μαίρη γεννήθηκε, η Κλημεντίνη προσέλαβε την ξαδέρφη  Μάριοτ Γουάιτ –γνωστή ως Νάνα σε όλους μας- για να αναλάβει την φροντίδα του νέου μωρού. Σε αντίθεση με τα αδέρφια της που άλλαξαν αρκετές νταντάδες και παράλληλα αρκετές κυβερνήσεις , η μητέρα μου είχε μια σταθερή παιδική ηλικία χάρη στην Νάνα με τα υψηλά ηθικά κριτήρια και την βαθιά θρησκευτική πίστη της. «Ήμουν το παιδί του Τσάρτγουελ και έβλεπα πολύ τους γονείς μου. Αγαπούσα να είμαι με τον πατέρα μου». Από νεαρή ηλικία η μητέρα μου έτρωγε μαζί με τους μεγάλους. «Όταν ο μπαμπάς είχε όρεξη, μας απήγγειλε Σαίξπηρ και λόρδο Βύρωνα. Ήταν υπέροχο. Τα περισσότερα από αυτά τα είχε μάθει στο Harrow. Είχε φοβερή μνήμη. Εγώ, αγαπούσα το Μέρη της Αρχαίας Ρώμης του Μακόλεϊ».

Μεγάλωσε για να είναι μια πιστή κόρη, η οποία έμεινε κοντά στους γονείς της μέχρι το τέλος της ζωής τους. Αλλά τελικά ήταν ένα περίεργο παιδί –πάντα προτιμούσε την συντροφιά των ενηλίκων- ήταν μορφωμένη και, κατά την δική της ομολογία, μεγαλωμένη σαν πριγκίπισσα. Οι παρέες στο Τσάρτγουελ αποτελούνταν από στενούς συμβούλους του πατέρα της, στρατιωτικούς και πολιτικούς όλων των χώρων, ενώ επισκέψεις υπήρχαν και από διασημότητες όπως ο Λόρενς της Αραβίας. Η μητέρα μου τον ήξερε ως ο μηχανικός αεροσκαφών Σο, ο οποίος ντύθηκε ένα βράδυ με την αραβική ρόμπα του μένοντας για πάντα στην μνήμη της. Οι κουβέντες στο τραπέζι του δείπνου αφορούσαν θέματα της ημέρας. «Καθώς μεγάλωνα άρχισα να ενδιαφέρομαι περισσότερο για τις συζητήσεις αυτές» λέει η μητέρα μου.

Η Μαίρη έκλεισε τα 17 τον μήνα που κηρύχθηκε ο πόλεμος, δηλαδή τον Σεπτέμβριο του 1939. Η θητεία της στον βρετανικό στρατό ήταν, όπως και πολλά άλλα στη νεότητά της, αποτέλεσμα των ιδιαίτερων συνθηκών της εποχής. «Άκουσα τον Στρατηγό Πάιλ ,διοικητή των αντιαεροπορικών δυνάμεων, να παραπονιέται στον πατέρα μου για την έλλειψη ανδρών στα αντιαεροπορικά όπλα. Τότε ο πατέρας μου απάντησε “Όχι, δεν μπορώ να σου διαθέσω ούτε έναν άνδρα. Θα πρέπει να χρησιμοποιήσεις γυναίκες”. Η ξαδέρφη μου η Τζούντι και εγώ ήμασταν φοβερά ενθουσιασμένες και τρέξαμε αμέσως στο κέντρο κατάταξης, ζητώντας να πάμε ειδικά στα αντιαεροπορικά άρματα».

Αφού εκπαιδεύτηκε στα Aldermaston, υπηρέτησε εκεί μέχρι το 1946. Έφτασε μέχρι τον βαθμό του κατώτερου αξιωματικού. Ο πατέρας της ήταν πολύ περήφανος για την καριέρα της αυτή και το ανέφερε συχνά στα γράμματά του προς τον γιο του Ράντολφ, ο οποίος υπηρετούσε στο Μέτωπο της Ανατολικής Ευρώπης. «Δεν είναι και άσχημα για μια 21χρονη!» έγραψε για τις 230 γυναίκες που βρίσκονταν υπό την διοίκηση της Μαίρης όταν η ομάδα των αντιαεροπορικών αρμάτων της έφευγε για το Μέτωπο το 1944.

Θα έλεγα ότι η μητέρα μου ήταν ως έναν βαθμό μια διασημότητα και μόλις τώρα το συνειδητοποιώ αυτό. «Θα μπορούσες να το πεις αυτό» μου είπε με την γνωστή μετριοφροσύνη της. «Αλλά σίγουρα δεν ένιωθα έτσι τότε» παραδέχθηκε μετά, αναφερόμενη σε έναν κακό αρραβώνα και σε έρωτες χωρίς αντίκρισμα για τους οποίους έγραφε στα ημερολόγιά της στα 20 της. «Δουλεύαμε όλοι σκληρά, αλλά οι ζωές μας οδηγούνταν από την αρχή της χαράς» εξηγεί. «Όσο άσχημα κι αν ήταν όσα συνέβαιναν, γίνονταν πάρτι κάθε βράδυ. Κοιτάζοντας πίσω τώρα, σοκάρομαι που ένα βράδυ πηγαίνοντας στο κλαμπ είδαμε ότι μόλις είχε χτυπηθεί και έτσι συνεχίσαμε για να βρούμε ένα άλλο…».

Αν και το ότι ήταν η κόρη του Τσώρτσιλ έφερνε μεγάλες ευκαιρίες, η θητεία της Μαίρης Τσώρτσιλ στον βρετανικό στρατό δεν ήταν εύκολη. «Ήταν ψυχροί απέναντί μου καθώς όλοι περίμεναν να είσαι πέρα και πάνω από τον εαυτό σου. Αλλά μόλις ανακάλυπταν ότι περνούσες τα ίδια ακριβώς στάδια με όλους, ίσως και περισσότερα, τότε άρχιζαν να σε αποδέχονται. Ωστόσο, πάντα το μισούσα όταν πήγαινα σε ένα νέο τμήμα γιατί πάντα υπήρχε ένας τοίχος καχυποψίας τόσο από τους αξιωματικούς όσο και από τους συμπολεμιστές μου».

Με εξαίρεση την τοποθέτησή της στο Βέλγιο, τον περισσότερο καιρό ήταν στο βόρειο Λονδίνο και στο Χάιντ Παρκ, γεγονός που της επέτρεπε να βλέπει τους γονείς της όταν είχε έξοδο. Ένιωθε αμηχανία για αυτές τις ευνοϊκές, γεωγραφικά, τοποθετήσεις της, αλλά φαίνεται ότι ήταν χαρά για τον πρωθυπουργό να την έχει κοντά του. Συνήθιζε να επισκέπτεται συχνά τα αντιαεροπορικά τμήματα. Το ίδιο και διάφορες διάσημες προσωπικότητες όπως ο ακόλουθος του Ρούζβελτ, Χάρι Χόπκινς και ο Αντιβασιλέας του Ιράκ ο οποίος τα είδε ως ένα νέο στυλ στρατιωτικού χαρεμιού.

Εκτός οικογένειας, φυσικά, απαιτούνταν η απόλυτη διακριτικότητα καθώς εκείνη αναπόφευκτα γνώριζε νίκες, ήττες και στρατηγικές προτού γίνουν ευρέως γνωστές. Ήταν στο σπίτι της όταν η ημερομηνία της απόβασης των συμμαχικών δυνάμεων στη Νορμανδία ορίστηκε για τις 5 Ιουνίου του 1944. Αργότερα μεταφέρθηκε στις 6 Ιουνίου. «Όταν έφθασε η 5^η Ιουνίου, ήμουν γεμάτη αγωνία. Εκείνη τη νύχτα πήγα σε ένα τοπικό πάρτι, επέστρεψα στο σπίτι αργά και μόλις είχα ξαπλώσει για να κοιμηθώ όταν άκουσα ξαφνικά έναν θόρυβο από μακριά. Έτρεξα έξω στον κήπο και εκεί, στο γκρίζο φως, είδα να έρχονται μεταγωγικά αεροσκάφη και οχήματα. Μόλις είχε χαράξει η αυγή. Έπεσα στα γόνατα και άρχισα να προσεύχομαι. Κάποιος θα έπρεπε να είναι συγκρατημένος αλλά και κάποιος άλλος θα έπρεπε να έχει την αίσθηση της νίκης. Αυτός ήταν ο σωστός τρόπος».

Η μητέρα μου συχνά συνόδευε τον πατέρα της σε εκδηλώσεις. Όπου κι αν πήγαιναν, τον χαιρετούσαν τεράστια εκστατικά πλήθη. Τέτοια ελαφριά ασφάλεια είναι αδιανόητη σήμερα, αλλά την Hμέρα της Νίκης η μητέρα μου οδήγησε με τον πατέρα της έως το Λονδίνο με ένα ανοιχτό αυτοκίνητο για να επισκεφθούν επισήμως τις πρεσβείες των Συμμάχων. Τον συνόδευαν μόλις τέσσερις αστυνομικοί και περνούσαν από δρόμους γεμάτους κόσμο που γιόρταζε.

«Ο Τσώρτσιλ συγκινούνταν πάρα πολύ από τις αντιδράσεις του κόσμου απέναντί του. Μερικές φορές έτρεχαν δάκρυα στα μάγουλά του» τονίζει η μητέρα. Αλλά όταν ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα των εκλογών του 1945, στις 26 Ιουλίου, ήταν η μητέρα μου τότε που ξέσπασε σε κλάματα. Τόσο νωρίς μετά από μια μεγάλη νίκη και ενώ η προσωπική δημοτικότητα του Τσώρτσιλ ήταν στα ύψη, το εκλογικό αποτέλεσμα ήταν σχεδόν ακατανόητο. Στο ημερολόγιό της η μητέρα μου έγραφε ότι εκείνο το βράδυ που καταμετρούνταν οι ψήφοι πήγε για ύπνο νιώθοντας μεγάλη έκπληξη που της στερούσε οποιαδήποτε ικανότητα σκέψης ή δράσης. Σαφώς ήταν πολύ λιγότερο φιλοσοφημένη σε σχέση με τον πατέρα της που έλεγε συνεχώς: «Είναι η βούληση του κόσμου».

Σήμερα εξηγεί ότι ήταν απολύτως κατανοητή η αντίδρασή της καθώς θαύμαζε απεριόριστα τον πατέρα της. Πάντα ήμουν ευγνώμων στην μητέρα μου που δεν μας φόρτωσε το βάρος των ιστοριών των επιτευγμάτων του παππού μας, επιτρέποντας έτσι ένα αγνό και βαθύ δέσιμο μαζί του. «Δεν πίστεψα ότι ήταν καλό να σας γεμίσω τα κεφάλια με ιστορίες για τον παππού σας όταν ήσασταν όλοι μικροί». Αυτός είναι και ο λόγος που τώρα μαθαίνουμε τόσο πολλά μέσα από αυτά τα απομνημονεύματα. Η σύνδεσή της με τους γονείς της, το δράμα του πολέμου και η κληρονομιά τόσο πολλών οικογενειακών εκφράσεων, συνηθειών και τρόπων, επιτέλους τώρα εξηγούνται και κατανοούνται. Όλη η οικογένεια την ευγνωμονούμε για όσα μας άφησε με τα γραπτά της».

 

*Οι φωτογραφίες του άρθρου έχουν παρθεί από τον ιστοχώρο των Εθνικών Αρχείων των ΗΠΑ, το Ίδρυμα Ουίνστον Τσώρτσιλ και το βιβλίο “Η ιστορία μιας κόρης” της Μαίρης Σόουμς.

Η αναδημοσίευση φωτογραφιών και κειμένων του blog, επιτρέπεται μόνο έπειτα από άδεια του annastories.gr